ZZS-beleid: Een ramp in slow motion voor de Circulaire Economie

Diverse Omgevingsdiensten hebben metaalrecyclingbedrijven beschikkingen toegezonden, waarmee hun milieuvergunning wordt aangevuld met voorschriften ten aanzien van Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS). De strekking daarvan is dat de vergunninghouder moet inventariseren welke ZZS in de te accepteren afvalstromen aanwezig (kunnen) zijn. Om vervolgens een risicoanalyse te moeten maken met een plan van aanpak om eventuele emissies van ZZS te voorkomen, of zo veel mogelijk te beperken.

Inmiddels hebben enkele metaalrecyclingbedrijven ook een brief ontvangen van hun Omgevingsdienst dat zij binnen 4 maanden een zgn. Vermijdings- en Reductieprogramma (VRP) moeten opstellen om het gebruik van ZZS te vermijden dan wel te beperken. Dat een metaalrecyclingbedrijf geen ZZS gebruikt, maar deze hooguit ontvangt als bestanddeel of verontreiniging van het aangeleverde schroot, lijkt daarbij niet helder te zijn voor de betreffende Omgevingsdiensten.

Informatieplicht niet geregeld
Om als metaalrecyclingbedrijf maatregelen te kunnen nemen, ben je afhankelijk van specifieke informatie over de in de metalen aanwezige ZZS van de partij die deze metalen aanlevert. Die informatieplicht is echter niet geregeld in het onlangs gewijzigde Besluit melden. Maar dat gaat wel in op 1 juli aanstaande. Die inwerkingtreding is overigens al twee keer uitgesteld dankzij de lobby van de gezamenlijke afval- en recyclingbedrijven.

Als het aan het ministerie van IenW ligt, komt er geen specifieke informatieplicht voor ontdoeners. Hierdoor worden afval- en recyclingbedrijven voor een onuitvoerbare taak gesteld met enorme lasten. En als je zou verwachten dat het een landelijk gestuurd ZZS-beleid is, dan heb je het mis. In de praktijk krijg je dus een lappendeken van regionale acties en maatregelen, die per Omgevingsdienst verschilt. tijdig wordt gestopt, komen dit jaar steeds meer (metaal-) recyclingbedrijven voor een onmogelijke opdracht te staan. Ze moeten een plan van aanpak en VRP’s opstellen, en risico- analyses uitvoeren zonder over de noodzakelijke informatie te beschikken. Om je analyses dan wel te kunnen doen, moet je als bedrijf beschikken over een eigen laboratorium en een wetenschappelijk onderzoeksbureau voor de analyse van vrijwel elke binnenkomende stroom.

Pak het aan bij de bron!
De MRF pleit al jaren voor een bronaanpak om verspreiding en emissies van ZZS te voorkomen. Uiteraard gekoppeld aan een stringente informatieplicht voor ontdoeners van stoffen met ZZS. Metaalrecyclingbedrijven produceren immers zelf geen ZZS. Zij krijgen hooguit te maken met materialen waar eerder in de keten ZZS aan zijn toegevoegd. Een effectieve bestrijding van ZZS kan alleen plaatsvinden, daar waar ZZS ontstaan: bij de bron! De verwerker is afhankelijk van concrete informatie die alleen de ontdoener kan aanleveren.

Samen met andere afval- en recyclingorganisaties heeft de MRF het afgelopen jaar tot in de Tweede Kamer gepleit om die informatieplicht voor ontdoeners vast te leggen in het Besluit melden. Het ministerie weigert vooralsnog om het Besluit op die wijze aan te passen. Waarom? Ze lijkt beducht voor een nog grotere weerstand vanuit de invloedrijke producenten en importeurs. Maar zonder concrete informatieplicht van deze partijen hebben afvalen recyclingbedrijven geen enkele basis om een effectief ZZS-beleid te voeren.

Leidraad
Ontdoeners kunnen met de huidige regels volstaan met het verstrekken van de algemene informatie aan afval- en recyclingbedrijven over alle ZZS die in hun vergunning zijn opgenomen ongeacht of er nu wel of geen ZZS in hun ‘afval’stroom aanwezig zijn. Ondanks de wens vanuit de Tweede Kamer en de druk vanuit de gezamenlijke afval- en recyclingbedrijven wil de minister niet verder gaan dan het opstellen van een leidraad voor Omgevingsdiensten en afval- en recyclingbedrijven. De beoogde leidraad moet dan een uitleg bevatten dat bij afgifte van een afvalstof géén ZZSnamen verstrekt hoeven te worden die logischerwijs niet te verwachten zijn in de afvalstof. Bijvoorbeeld omdat deze ZZS niet voorkomen in een bedrijfsonderdeel waar de afvalstof vandaan komt. Dat helpt nauwelijks. Beter kun je dan die bepaling in het Besluit meteen schrappen.

Advocaat
De MRF heeft een advocaat ingeschakeld die de basis schrijft voor een standaard bezwaarschrift. MRF-leden kunnen die gebruiken in hun verweer tegen de onuitvoerbare eis van Omgevingsdiensten om een Vermijdings- en Reductieprogramma (VRP) op te stellen. U begrijpt: de politieke lobby vanuit de MRF gaat door. Niet alleen voor een gedegen informatieplicht vanuit ontdoeners over in aan te leveren metaalstromen aanwezige ZZS, maar ook om het Circulair Materialen Plan (CMP) dusdanig aan te passen dat daarmee de verantwoordelijkheden en verplichtingen ook op die plekken in de keten komen te liggen waar ze thuishoren. Nu dreigen alle verantwoordelijkheden voor en lasten van ZZS bij de afval- en recyclingketen terecht komen.

Circulair Materialen Plan (CMP)
Afgelopen januari is het concept Circulair Materialen Plan (CMP) ter consultatie neergelegd. Het CMP moet het Landelijk Afvalbeheersplan (LAP-3) vervangen als beleidskader voor de komende jaren. Uit een eerste doorlezing blijkt dat ook het CMP geen houvast biedt voor afval- en (metaal)recyclingbedrijven als het gaat om de aanpak van ZZS. Afval- en recyclingbedrijven moeten een risicoanalyse uitvoeren op alles wat aan te recyclen materialen binnenkomt. Op basis van de in het CMP opgenomen beslisboom moet men dan besluiten of materialen met ZZS nog mogen worden gerecycled. Het bevoegd gezag moet dit goedkeuren. Mag recycling niet, dan moeten de ZZS worden afgescheiden en vernietigd. Zijn die niet te scheiden of af te splitsen met bestaande technologie, dan wordt het geheel verbrand of gestort. In het geval van ferro en non-ferroschroot is in de regel niet bekend of er sprake is van aanwezigheid van ZZS. Waar dit wel het geval is, zit het gros van de ZZS vast in de materiaalmatrix, en kunnen deze niet uitlogen of anderszins vrijkomen. In het concept CMP is het beoordelen van de materiaalmatrix echter zo laat in een beslisboom opgenomen, dat men in de regel niet meer aan die beoordeling toekomt, omdat het materiaal op basis van een eerdere stap in het beslismodel moet worden vernietigd.

Wat echter ook nadrukkelijk uit de opzet van dit ontwerp- CMP blijkt, is dat de risicoanalyse alleen mogelijk is als sprake is van een expliciete informatieplicht van ontdoeners richting afval- en recyclingbedrijven. En die is er niet. Zo is de vicieuze cirkel compleet.

Realiteitszin
De MRF heeft bij de totstandkoming van LAP-3 in 2016 al uitdrukkelijk gewaarschuwd voor de gevolgen van het niet kiezen voor een bronaanpak, en het uitblijven van een landelijke aanpak. De nu gekozen ZZS -aanpak ontbeert iedere realiteitszin. We komen er geen stap verder mee bij het aanpakken van de ZZS-problematiek, en de transitie naar een Circulaire Economie in 2050. En daar heeft de

MRF al bijna 10 jaar geleden voor gewaarschuwd….

Hans Koning
MRF Circulaire februari 2025